ΑΡΧΙΚΗ / ΝΕΑ /

Ψυχικές επιπτώσεις του καρκίνου

Ο καρκίνος είναι ένα από τα συχνότερα προβλήματα υγείας που παρατηρούνται σήμερα στις αναπτυγμένες χώρες. Προσβάλλει ανθρώπους όλων των ηλικιών και αποτελεί  μια απειλητική για τη ζωή ασθένεια. Ωστόσο, οι συνεχείς εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής με την ανακάλυψη νέων θεραπειών, οδήγησαν σε αύξηση της επιβίωσης, με πολλές ελπίδες να μετατρέψουν τον καρκίνο σε μία χρόνια νόσο.

Παρόλα αυτά, καμία ασθένεια δε φαίνεται να σχετίζεται με τόσο αρνητικό στίγμα όσο ο καρκίνος. Η ιδιαιτερότητα της νόσου, οι μύθοι και οι προκαταλήψεις γύρω από την ασθένεια, η σύνδεσή της με τον θάνατο δημιουργούν στους ασθενείς που νοσούν ποικίλα συναισθήματα, τα οποία ξεκινούν ήδη πριν από την επίσημη διάγνωση. Υπάρχουν τέσσερις βασικές φάσεις της ασθένειας: η φάση της αναγνώρισης, η φάση της διάγνωσης, η φάση της θεραπείας και η φάση της διευρυμένης επιβίωσης – στην περίπτωση που δεν μιλάμε για καταληκτική νόσο- με τον ασθενή σε κάθε φάση να βιώνει διαφορετικά συναισθήματα.

Στη φάση της αναγνώρισης, ο ασθενής πιθανά να αναγνωρίσει κάποιες αλλαγές στο σώμα του, που θα μπορούσαν να υποδηλώνουν την εμφάνιση μια σοβαρής για τη ζωή ασθένειας. Σε αυτή τη φάση επικρατεί η συνειδητοποίηση, η αβεβαιότητα και το άγχος για το τι μπορεί να συμβαίνει. Τα παραπάνω δημιουργούν μια κατάσταση εγρήγορσης, η οποία αργά ή γρήγορα οδηγεί στην ανάληψη δράσης που συνοδεύεται με τον προγραμματισμό ενός ιατρικού ραντεβού. Το πόσο γρήγορα θα απευθυνθεί ο ασθενής στον γιατρό εξαρτάται από προηγούμενες εμπειρίες και βιώματα σε σχέση με μια σοβαρή ασθένεια, από πιθανά αισθήματα δυσφορίας που  μπορεί να προκύπτουν από μια ιατρική επίσκεψη, από το φόβο για την πιθανή διάγνωση μιας σοβαρής ασθένειας, όπως ο καρκίνος, αλλά και από παράγοντες κοινωνικοοικονομικούς, όπως οι οικονομικές δυσκολίες ή η έλλειψη υποστηρικτικού πλαισίου.

Η φάση της διάγνωσης δημιουργεί ακραία αναστάτωση στη ζωή του ασθενούς. Στο άκουσμα της διάγνωσης εμφανίζονται  μούδιασμα,  δυσπιστία, μια αίσθηση ευαλωτότητας και απώλειας ελέγχου. Ο ασθενής καλείται να επεξεργαστεί τα νέα για την υγεία του και παρόλο που πια ένας μεγάλος αριθμός καρκίνων είναι θεραπεύσιμος, πολλοί ασθενείς διατηρούν βαθιά φόβους ότι ο καρκίνος αντιπροσωπεύει πόνο, ταλαιπωρία και θάνατο. Εδώ υπάρχει μια ρήξη στο συνεχές του χρόνου, μοιάζει σαν ο χρόνος να σταματά στη φάση της αναγγελίας και να χωρίζεται η ζωή του ασθενούς στο πριν και το μετά της διάγνωσης, με το μέλλον να συρρικνώνεται στα μάτια του. Για τους ανθρώπους που έχουν διαγνωσθεί με καρκίνο ο εσωτερικός χρόνος φαίνεται να σταματά, την ώρα που ο εξωτερικός τρέχει με γοργούς ρυθμούς. Η λήψη της διάγνωσης του καρκίνου σχετίζεται με μια κορύφωση της αρνητικής διάθεσης και δυσφορίας, ενώ τα κύματα με έντονη δυσφορία και περιόδους ηρεμίας μοιάζουν με τη διεργασία και τα στάδια του πένθους, όπως η Κubler-Ross τα περιέγραψε, χωρίς ωστόσο να ακολουθείται μια αυστηρή γραμμική ακολουθία. Αισθήματα ανημποριάς, αβοηθησίας, ματαίωσης και φόβου βιώνονται. Κάποιοι ασθενείς ανταποκρίνονται με άρνηση («δε μπορεί να συμβαίνει αυτό σε εμένα»), που ως μηχανισμός είναι προστατευτικός απέναντι στην απειλή που βιώνουν όταν δεν παγιώνεται και γενικά τείνει να μειώνεται με το πέρασμα του χρόνου. Από την άλλη, κάποια άτομα είναι σε θέση να αποτρέψουν οποιαδήποτε συναισθηματική αντίδραση στις ειδήσεις που λαμβάνουν και επικεντρώνονται στη λήψη αποφάσεων σχετικά με τη θεραπεία τους. Ωστόσο, μια έντονη συναισθηματική αντίδραση είναι δυνατό να εμφανιστεί ανά πάσα στιγμή. Με την πάροδο του χρόνου οι έντονες αντιδράσεις που συνοδεύουν τη διάγνωση του καρκίνου, τείνουν να μειώνονται με διαλείπουσες περιόδους αυξημένης έντασης.

Η φάση της θεραπείας ανήκει, με αυτή της διάγνωσης, στη λεγόμενη οξεία φάση. Είναι η περίοδος που ο ασθενής και η οικογένειά του καλούνται να βιώσουν νέες εμπειρίες (επεμβάσεις, νοσηλείες, χημειοθεραπείες, ακτινοθεραπείες) και περιλαμβάνει μια νέα ρουτίνα με συνεχείς και αναγκαίες ιατρικές επισκέψεις. Αυτή την περίοδο μια πιθανή αλλαγή στην εικόνα σώματος του ασθενούς (πχ αλωπεκία, μαστεκτομή), μπορεί να επηρεάσει τον ψυχισμό του, προκαλώντας δυσφορία λόγω των αλλαγών στην εμφάνισή του. Αλλαγές στους οικογενειακούς ρόλους μπορεί να δημιουργήσουν πρόσθετο άγχος, ενώ η έναρξη της χημειοθεραπείας μπορεί να εντείνει την αίσθηση ευαλωτότητας  Στη φάση της θεραπείας σημαντική είναι η σχέση που αναπτύσσει ο ασθενής με τον θεράποντα ιατρό του. Μια σχέση εμπιστοσύνης τείνει να μειώνει σημαντικά τα αισθήματα άγχους αυτής της περιόδου, με τον θεράποντα ιατρό να αποτελεί προστατευτική φιγούρα που εμπνέει ασφάλεια στον ασθενή και την οικογένειά του.

Τέλος, η φάση της διευρυμένης επιβίωσης -όταν δε μιλάμε για μια καταληκτική νόσο- αναφέρεται στη φάση εκείνη που αποτελείται από μια περίοδο επιστροφής σε μια «κανονικότητα», χωρίς τις συνεχείς ιατρικές ρουτίνες που είχε ο ασθενής κατά τη φάση της θεραπείας. Πρόκειται για μια περίοδο που περιλαμβάνει προγραμματισμένες ιατρικές εξετάσεις (fup), ώστε να ελεγχθεί η σταθερότητα της νόσου ή μια πιθανή υποτροπή. Είναι μια περίοδος αβεβαιότητας με αυξημένες σκέψεις και φόβους επανεμφάνισης του καρκίνου, ιδιαίτερα όταν πλησιάζει ο καιρός να πραγματοποιηθούν οι απαραίτητες εξετάσεις. Στη φάση αυτή, ακόμη, ο ασθενής μοιάζει να είναι πιο έτοιμος να αναζητήσει βοήθεια από ειδικό ψυχικής υγείας και να στραφεί προς τον εσωτερικό εαυτό του σε μια προσπάθεια νοηματοδότησης της νόσου και επανανοηματοδότησης της ζωής. Σε αυτή την περίοδο παρουσιάζεται και το φαινόμενο της  μετατραυματικής ωρίμανσης ή ανάπτυξης, που διευκολύνεται από το μηχανισμό της συμμόρφωσης.  Πρόκειται για μια εσωτερική αλλαγή που βιώνει ο ασθενής και η οποία περιλαμβάνει τέσσερα βασικά πεδία: αυξημένη αίσθηση προσωπικής δύναμης, βελτιωμένες και ουσιαστικότερες διαπροσωπικές σχέσεις, αυξημένη εκτίμηση για τη ζωή και πνευματική ανάπτυξη.

Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ψυχική προσαρμογή του ασθενούς μπορεί να είναι ιατρικοί (πρόγνωση της νόσου), ιδιοσυγκρασιακοί (χαρακτηριστικά προσωπικότητας), οικονομικοί,  κοινωνικοί (υποστηρικτικό δίκτυο) αλλά και παράγοντες που έχουν να κάνουν με τις ατομικές δεξιότητες και τους τρόπους αντιμετώπισης προβλημάτων (coping strategies). Σε μια οξεία φάση, όπως για παράδειγμα αυτή της διάγνωσης, η σχέση μεταξύ φυσιολογικών και μη φυσιολογικών αντιδράσεων είναι δύσκολο να καθοριστεί.

Σε γενικές γραμμές θα λέγαμε  ότι ο ασθενής που νοσεί από καρκίνο, καλείται να βιώσει ποικίλες ψυχικές διεργασίες που επηρεάζονται από τα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά του, τη φάση της νόσου και προηγούμενες εμπειρίες καρκίνου που πιθανά να είχε. Τα αισθήματα θλίψης, ανησυχίας, αβεβαιότητας και άγχους που συνοδεύουν την ασθένεια είναι φυσιολογικές αντιδράσεις  σε ένα ψυχοπιεστικό γεγονός, όπως αυτό μιας διάγνωσης. Έρευνες έχουν δείξει ότι η πρόσβαση σε υπηρεσίες παροχής ψυχοκοινωνικής υποστήριξης του ασθενούς που νοσεί από  καρκίνο, προάγει την ανακούφιση από τα δύσκολα συναισθήματα που βιώνει, ενισχύει την αυτοεκτίμησή του ενδυναμώνοντάς τον μέσω της προαγωγής στρατηγικών αντιμετώπισης,  ενώ η ύπαρξη ενός ασφαλούς θεραπευτικού πλαισίου και η εγκαθίδρυση μιας θεραπευτικής σχέσης με τον ειδικό ψυχικής υγείας μπορεί να μετατρέψει μια εν δυνάμει τραυματική εμπειρία, όπως η διάγνωση μιας απειλητικής για τη ζωή ασθένειας, σε μια νέα αναζήτηση για νόημα, αποκαθιστώντας μια πιο προσαρμοστική κατανόηση του κόσμου, αλλά και του εαυτού και επιτρέποντας έτσι την καλύτερη προσαρμογή στην ασθένεια.

Αννα Κυπραίου

Συμβουλος Ψυχικής Υγείας

Η διεύθυνση του Iατρείου Βόλου άλλαξε.
Το ογκολογικό ιατρείο θα λειτουργεί στη διεύθυνση: Σπυρίδη 89 με Γαλλίας.

Η διεύθυνση του Iατρείου Βόλου άλλαξε. Το ογκολογικό ιατρείο θα λειτουργεί στη διεύθυνση: Σπυρίδη 89 με Γαλλίας.